تأثیرات فضای سایبری بر دنیای موسیقی
نویسنده: سعید یعقوبیان؛ نوازنده، منتقد و پژوهشگر موسیقی، استاد هنرستان عالی موسیقی و دبیر موسیقی ماهنامه شهرکتاب
چکیده
ظهور شبکه جهانی وب دامنه ارتباطات میان کنشگران عرصه موسیقی (هنرمندان، شرکت‌های تولیدکننده و مخاطبان) را تسهیل و بسیار گسترده‌تر از قبل کرده است. این پدیده نوظهور بر اقتصاد و نحوه تولید، توزیع و مصرف موسیقی، و نیز بر چگونگی آموزش در حوزه موسیقی تأثیرگذار بوده است. در مقاله حاضر به واکاوی این تأثیرات که اغلب مثبت و در برخی موارد نیز منفی بوده است، می پردازیم.
کلیدواژه‌ها
موسیقی، فضای سایبر، شبکه های اجتماعی، بحران دزدی موسیقی، دانشگاه های مجازی موسیقی، ذائقه و سلیقه های شنیداری
مقدمه
انسان موجودی اجتماعی است که همواره نیازمند برقراری ارتباط با دیگران است. این ارتباط وسیله‌ای برای بیان احساس، تبادل اطلاعات و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری از سایر انسان‌ها است. در این راستا، بهره‌گیری از ابزارهای کلامی، غیر کلامی و نوشتاری رایج‌ترین روش‌های برقراری ارتباط بوده‌اند. با پیشرفت «دانش سایبرنتیک» [1]و به دنبال آن ظهور و گسترش «فضاهای سایبری»[2] و در رأس آنها اینترنت، محدودیت‌های جغرافیایی برقراری ارتباط میان انسان‌ها در سراسر دنیا برداشته شده و این ارتباطات دگرگون شده است.
یکی از حوزه‌هایی که فضای سایبر در آن تأثیر چشمگیری داشته حوزه هنر است. هنرمند با استفاده از مهارت و قوه تخیل خود می‌کوشد تا با خلق اثر هنری دیدگاه یا احساس خود را به مخاطبان خویش منتقل کند. به بیان دیگر، هنر نوعی ارتباط میان خالق اثر هنری و مخاطب اثر هنری است. با توجه به پتانسیل عظیمی که اینترنت در تأثیرگذاری بر ارتباطات دارد، اثرگذاری آن بر هنر معاصر بدیهی به نظر می‌رسد. دنیای موسیقی و صنعت موسیقی نیز از این تحول مستثنی نبوده است.اولین بار در سال 1993 برخی از شرکت‌های موسیقی، «گروه‌های موسیقی»[3] و یا افراد مستقل، وب‌سایت‌های خود را با هدف معرفی تولیدات خود و تبلیغ آنها راه‌اندازی کردند، درصورتی که امروزه تأثیرات اینترنت بر موسیقی تنها محدود به اطلاع رسانی و تبلیغات نیست، بلکه اینترنت منجر به تحولات عمیق و گسترده در زمینه‌های دیگر این هنر نیز شده است که از میان آن ها به تولید، توزیع و فروش موسیقی، شنیده شدن و نیز آموزش در حوزه موسیقی می توان اشاره کرد. مقاله حاضر به طور اجمال به مرور این تحولات می پردازد.
تأثیر فضای سایبر بر تولید، توزیع و فروش موسیقی
در حالی که در گذشته‌ای نه چندان دور هنرمندان حوزه موسیقی متکی به اشخاص برجسته و سرشناس و «شرکت‌های فروش موسیقی»[4] جهت گوش دادن به « نسخه‌های اولیه»[5] موسیقی خود و سپس تأییدشان بودند، در عصر کنونی راه‌اندازی کسب و کار مستقل در مقایسه با گذشته برای این هنرمندان بسیار ساده‌تر و مقرون به صرفه‌تر شده است. هنرمند می‌تواند کار خود را در خانه ضبط کند و یا یک استودیوی ضبط را برای چند ساعت اجاره کند، موسیقی‌اش را بسازد و به محض این که اقدام به «آپلود»[6] « ترک»[7] ساخته خود در اینترنت می نماید، مردم سراسر دنیا نیز می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند. به این وسیله او قادر خواهد بود محصول خود را معرفی کند، جایگاه آن را ارتقا بخشد و حتی آن را به مخاطبان خود بفروشد، بدون اینکه برای این کار نیازی به شرکت‌های فروش و پخش موسیقی یا رادیو داشته باشد. شاید در این حالت، گستردگی مخاطبان، در مقایسه با تجاری‌سازی محصول توسط شرکت‌های بزرگ یا رادیو کمتر باشد اما هنرمند نیز در این حالت سود کسب شده را با کسی تقسیم نمی‌کند و بدین ترتیب می‌تواند درآمد مستقلی داشته باشد. همچنین هنرمند می‌تواند با ایجاد وبلاگ یا وب‌سایت شخصی، آثارش را معرفی و در مورد فعالیت‌هایش اطلاع‌رسانی کند و در ارتباط با مخاطبان خویش باشد. بدین وسیله فاصله میان هنرمند و مخاطبان کم شده و نقدها و نظرها می‌تواند به طور مستقیم به هنرمند منتقل شود. به علاوه چنین اقدامی چه بسا موجب شود که شرکت‌های تولید و فروش موسیقی خواستار همکاری با هنرمند مربوطه شوند. امروزه شبکه‌های اجتماعی و همچنین ویدئوهایی که به سرعت و به طور گسترده از این طریق دست به دست می‌شوند تأثیر شگرفی بر صنعت موسیقی دارند (نمونه آن ویدئوهایی‌ست که در مدت زمان خیلی کم در بسیاری از کشورها در رأس «جداول رتبه‌بندی موسیقی»[8] قرار می‌گیرند) و این در حالی است که در گذشته عامل تعیین‌کننده رتبه‌بندی در جداول موسیقی تنها خود آهنگ بوده است و نه ویدئوی آن.
از سوی دیگر شبکه جهانی اینترنت تأثیرات منفی نیز بر حوزه‌ی کسب و کار موسیقی داشته است. بیشتر افرادی که در ساخت یک اثر موسیقی شرکت دارند ، مبالغ هنگفتی بابت خدماتی که ارائه می‌دهند دریافت می‌کنند، چنانچه اثر تولید شده بدون پرداخت پول و مجانی دست به دست شود (دزدی موسیقی)[9]، این هزینه‌ها قابل پرداخت نخواهد بود. دزدی موسیقی به روش‌های مختلف انجام می‌شود. گاه کاربر اینتنرت موسیقی را به صورت آنلاین آپلود یا دانلود می‌کند. همچنین این کار از طریق شرکت‌های آنلاینی که کسب و کار خود را بر اساس دزدی موسیقی راه اندازی کرده‌اند و مصرف کنندگان را به قانون‌شکنی تشویق می‌کنند، انجام می‌شود. افرادی که اقدام به تکثیر بی‌شمار CD و فروش آنها در کنار خیابان و خرده فروشی‌ها می‌کنند نیز بخشی از دامنه دزدی موسیقی را تشکیل می دهند. در حقیقت، اینترنت با ساده‌تر کردن دزدی موسیقی از طریق دانلود و آپلود غیرقانونی، به میزان چشمگیری به این مشکل قدیمی در صنعت موسیقی دامن زده است. امروزه درصد زیادی از مردم در سراسر دنیا موسیقی را از راه غیرقانونی دانلود می‌کنند و این دزدی به جامعه موسیقی صدمات فراوانی وارد کرده است.
در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای حل بحران دزدی موسیقی صورت گرفته است. فراهم آوردن امکان دانلود آسان و ارزان ترک‌های موسیقی از طریق بازارهای فروش اینترنتی مانندiTunes و Amazon یکی از این راه کارها بوده است.[10] همچنین مصرف‌کنندگان به این وسیله می‌توانند به جای کل آلبوم، فقط آهنگ خاص و مد نظر خود را خریداری و دانلود کنند. راه کار جدیدتر « سرویس‌های جریانی»[11] و رادیوهای اینترنتی مانند Spotify و Pandora هستند که امکان استفاده از مخازن موسیقی آنها، با پرداخت حق عضویت یا پرداخت به ازای استفاده از هر فایل صوتی یا تصویری وجود دارد. با وجود همه این تلاش‌ها، ریشه‌کن کردن معضل دانلود غیر قانونی موسیقی به دلیل اینکه در حال حاضر هیچ روشی جهت نظارت و کنترل بر آن وجود ندارد، بعید به نظر می‌رسد. در نتیجه اینترنت از برخی جهات کسب درآمد حاصل از فروش موسیقی را برای هنرمندان و شرکت‌های موسیقی سخت‌تر از قبل کرده است. بسیاری از هنرمندان دوباره به اجرای زنده و فروش بلیت کنسرت‌های خود با قیمت بالاتر جهت جبران کاهش درآمد خود روی آورده اند.
نقش فناوریهای سایبری بر سهولت و نحوه شنیده شدنِ موسیقی
در گذشته مصرف‌کنندگانِ آثار موسیقایی برای شنیدن موسیقی متکی به کاست‌ها، لوح‌های فشرده، رادیو و ابزارهای مشابه بودند. معرفی فن‌آوری MP3 [12] باعث شد کپی کردن‌های دشوار برای گوش دادن به موسیقی دیگر ضروری نباشند. شنوندگان که قادر به تهیه لوح فشرده موسیقی از شخص دیگری بودند، می توانستند موسیقی را روی کامپیوتر خود کپی کرده و یک کپی الکترونیک از آن را داشته باشند. با فراگیر شدن اینترنت تغییرات بیشتری نیز ایجاد شد چرا که سرعت ارتباطات افزایش یافت و اشتراک‌گذاری موسیقی متداول‌تر شد. مصرف‌کنندگان به صورت غیرقانونی از برنامه‌هایی مانند Napster و Limewire[13] برای این دزدی موسیقی استفاده می‌کردند و گاه زمانی طولانی را برای دانلود یک ترک موسیقی منتظر می‌ماندند.
از دیگر سو ظهور شبکه‌های اجتماعی نظیر MySpace امکان کاملاً جدیدی را برای صنعت موسیقی فراهم آورد: ایجاد مکانی برای شنوندگان با هدف دنبال کردن موزیسین‌ها و یافتن گروه‌های جدید موسیقی. در این میان، ایجاد وب‌سایت جامعی مانند YouTube نیز به معنای آن بودکه مصرف‌کنندگان برای تماشای یک موزیک ویدیو دیگر نیازی به کانال‌های تلویزیونی مانند MTV [14] یا خریدن DVD آن موزیک ویدیو نخواهند داشت. همچنین سرویس‌های streaming مانند spotify و Pandora برای شنوندگان درهر جای دنیا این امکان را فراهم می سازد که از طریق ارتباط اینترنتی، قابلیت دسترسی به هرگونه موسیقی را داشته باشند.
با فراهم آمدن امکان فروش اینترنتی، خرید و فروش بلیت اجراهای زنده در قالب کنسرت‌ها به صورت آنلاین نیز میسر شده است و متعاقباً نیازی به چاپ بلیت کاغذی و رجوع به مکانی مشخص جهت خرید آن نیست. همچنین مخاطب قادر به انتخاب صندلی خویش می باشد.از دیگر تأثیرات فضای سایبر بر مخاطبان آثار موسیقی می‌توان به تأثیر و تأثر سلیقه‌های موسیقیایی که در قالب اظهار نظر کاربران در « فضاهای گفت‌وگوهای گروهی اینترنتی »[15] در مورد یک موضوع موسیقایی می باشد، اشاره کرد. مخاطبان از نظرات دیگران با خبر می‌شوند و می‌توانند در این خصوص با هم به بحث و گفت و گو بپردازند.
نقش پیشرفت فناوری های سایبری در تحول آموزش موسیقی
امروزه فضای سایبر منبعی نامحدود برای دسترسی آسان و سریع به انواع و اقسام منابع الکترونیک در حوزه آموزش موسیقی است. نرم‌افزارها، فایلهای صوتی و تصویری، مقالات، کتاب‌های الکترونیک، یادداشت‌ها و موارد دیگر از جمله این منابع هستند. این منابع در دسترس تمامی افرادی قرار دارند که می‌خواهند نواختن یک ساز موسیقی، آهنگسازی، صدابرداری موسیقی، سازسازی و یا هر نوع فعالیت دیگر مربوط به حوزه موسیقی را بیاموزند. فواید و مخاطرات چنین سهولتی در دسترسی آشکار است و به میزان دانشِ جستجوکننده و توان او در تمییز دادن داده‌های سطحی و حتی نادرست از اطلاعات مدون و مستند وابسته است. به علاوه امکان گذراندن دوره‌ها و یا برنامه‌های مدون و حتی دریافت مدرک تحصیلی در این حوزه در مؤسسه‌های «آموزش مجازی»[16] نظیر کالج‌ها و دانشگاه‌های مجازی موسیقی[17] به صورت آنلاین برای هنرآموزان در سراسر دنیا امکان‌پذیر شده است. این نوع آموزش به صورت تعاملی صورت می‌گیرد و یادگیرنده می‌تواند با استاد و حتی سایر دانشجویان در ارتباط باشد. این ارتباط ها گاهی به صورت زنده و گاهی به صورت سخنرانی‌های از پیش ضبط شده هستند و میزان مشارکت دانشجو، انجام تکالیف محوله و نتایج امتحانات به طور مرتب ارزیابی می‌شوند.
جمع‌بندی بحث
فضای سایبر منجر به تغییرات چشمگیری در حوزه تولید، توزیع، مصرف و آموزش موسیقی شده است. امروزه چگونگی شنیده شدن موسیقی ، چگونگی رسیدن اثر از صاحبان اثر به مخاطبان و چگونگی آموزش آن به هنرجویان، به فضاهای سایبری وابسته شده است. فضای سایبر موجب به وجود آمدن دگرگونی هایی در دنیای موسیقی شده است و درپی آن تاثیراتی گسترده بر این صنعت داشته است که اغلب این تأثیرات مثبت و در پاره‌ای از موارد منفی بوده است.
منابع و استنادات
Harrison L. (2014). How has the Internet and Social Media Changed the Music Industry http://socialnomics.net/.
Hayward P. (1995). Music, Industry and the Internet. Enterprise on the New Frontier; Volume 1, Number 1, 29-44
نحوه ارجاع به این مقاله
یعقوبیان، سعید. (1395، 9 اسفند). تأثیرات فضای سایبری بر دنیای موسیقی. مجله دیجیتالی سایبرپژوهی (1-7)
استفاده از مطالب این مقاله فقط با ذکر منبع بلامانع است.
[1] Cybernetic knowledge1
2. Cyberspaces
3. Music bands
4. Record Labels
[5]. Demo
6. Upload
7. Track
8. Music charts
9. Music piracy
[10] – در ایران نیز برای نمونه فروشگاه اینترنتی بیپ تونز از جمله وب‌سایت‌هایی است که در این زمینه فعالیت می‌کند.
[11] – Streaming services: منابع خدماتی آنلاین که امکان پخش فوری فایلهای صوتی یا تصویری را بدون نیاز به دانلود یا ذخیره آن روی درایو سخت فراهم می کنند، چرا که فایل مزبور به صورت جریان مداومی از اطلاعات ارسال می شود که به محض رسیدن به مقصد قابل پخش است.
[12] . MPEG Audio layer 3
[13]. سرویس‌های مجانیِ به اشتراک‌گذاریِ فایلهای موسیقی
[14]. تلویزیون کابلی و ماهواره‌ای آمریکایی که موزیک ویدیو پخش می‌کند.
15. Internet Forum
16. Virtual-learning
