تحلیل محتوای فعالیت نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ایران در اینستاگرام
نویسنده: مهدی نجفی،کارشناس ارشد مطالعات ترجمه، دانشگاه تهران
چکیده
در این تحقیق به تحلیل محتوای صفحه اینستاگرام چهار نامزد انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۹۶ پرداخته شده است. ابتدا پست‌های نامزدها در بازه زمانی تقریباً یک ماه مانده تا روز انتخابات ، جمع‌آوری شد. سپس این مطالب در پنج گروه دسته‌بندی شد و محتوای آنها مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در انتخابات ایران، از اینستاگرام نه برای ارتباط و دیالوگ سیاسی با رأی دهندگان و نه برای انتشار مطالب اساسی مانند خط‌مشی و برنامه‌های دولت، بلکه صرفاً برای تبلیغات و پیشبرد مبارزه انتخاباتی استفاده‌شده است، در حالی که در انتخابات آمریکا، از شبکه های اجتماعی برای دیالوگ سیاسی بین نامزدها و رأی دهندگان استفاده شده است. نتایج این تحقیق در تائید نتایج آدامز و مک کوکیندل (۲۰۱۳) نشان می‌دهد که در تبلیغات انتخاباتی ایران در بستر فضای مجازی، دیالوگ معناداری بین نامزدها و رأی‌دهندگان وجود ندارد. بااینکه ایده پشت شبکه‌های اجتماعی «تعامل» و «ارتباط متقابل» است، هیچ‌کدام از کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری ایران به سؤالات یا نظرات دیگران کاربران در فضای مجازی پاسخ ندادند و شاهد هیچ‌گونه تعامل دوجانبه نبوده‌ایم.
مقدمه
در سال‌های اخیر شاهد افزایش تحقیقات روی شبکه‌های اجتماعی بوده‌ایم. با توجه به اینکه امروزه اکثر رویدادهای خبرساز جهان ، از حوادث بعد از انتخابات سال ۸۸ ایران گرفته تا بیداری اسلامی در کشورهای عربی و یا فعالیت انتخاباتی دانولد ترامپ، به شبکه‌های اجتماعی مرتبط هستند، این افزایش تحقیقات عجیب نیست. برای مثال، فیس‌بوک با حدود ۱.۹۴ میلیارد کاربر فعال در ماه (استاتیستا، ۲۰۱۷) هم‌اکنون محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در جهان است که در سال ۲۰۰۴ شروع به فعالیت نمود. این شبکه اجتماعی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۸ آمریکا نقشی برجسته داشت، و در همکاری با ای‌بی‌سی نیوز یک مناظره ریاست جمهوری ترتیب داد که با استفاده از نرم‌افزار «سیاست آمریکا» در فیس‌بوک، کاربران قادر بودند قبل، طی، و بعد از مناظره در گروه‌ها به بحث بپردازند، به‌طور زنده نظر بدهند، و گزارش‌های پشت‌صحنه خبرنگاران را تماشا کنند. اکنون سیاستمدران پی برده اند که شبکه‌های اجتماعی در حال تغییر ماهیت مشارکت سیاسی مردم هستند و می‌توانند به تحقق دموکراسی کمک کنند و لذا در تبلیغات انتخاباتی خود به این شبکه ها متوسل می شوند. برای مثال، دانولد ترامپ تنها در ماه آخر انتخابات بیش از ۲۴۰ توییت داشت، درحالی‌که فعالیت او محدود به توییتر نبود. همین سطح از فعالیت سیاسی-تبلیغاتی در مبارزه دیگر نامزدها نیز وجود داشت که نشان از اهمیت این شبکه‌ها به‌طور خاص و اینترنت به‌طور عام دارد. در این تحقیق، به نقش شبکه های اجتماعی در انتخابات سال 1396 ایران که به پیروزی دکتر حسن روحانی منجر شد، می پردازیم.
کلید واژه ها: شبکه های اجتماعی، تبلیغات انتخاباتی، تحلیل محتوا، دموکراسی الکترونیک، انتخابات ریاست جمهوری 1396، اینستاگرام
پیشینه تحقیق
کوشین و یاماموتو( ۲۰۱۰) می‌نویسند که شبکه‌های اجتماعی و اینترنت به‌طورکلی تأثیر سرمایه‌داران و لابی‌گری را کاهش داده و به گسترش دموکراسی کمک می‌کنند. همچنین، جولیانا فرناندز و همکاران (۲۰۱۰) اظهار می‌کنند که استفاده از اینترنت و شبکه های اجتماعی امکان «دیالوگ سیاسی» بین نامزدها و رأی دهندگان را ممکن می‌سازد. در همین زمینه آدامز و مک کوکیندل (۲۰۱۳) نیز چنین نتیجه می‌گیرند: شگفت‌آور آنکه هیچ‌کدام از نامزدها به توییت ها پاسخ (reply) ندادند که نشان می‌دهد نامزدهای سیاسی برای ایجاد ارتباط معنادار با رأی‌دهندگان از توییتر استفاده نمی‌کنند.
نقش‌آفرینی سیاسی شبکه اجتماعی در ایران اولین بار به انتخابات سال ۱۳۸۸ بازمی‌گردد . طبق نتیجه پایان‌نامه کارشناسی ارشد نیري (۱۳۸۹، به استناد ابراهیمی و همکاران، ۱۳۹۱)، فیس‌بوک و توییتر نقش مهمی در ایجاد مشارکت در انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری ایران به‌ویژه در میان جوانان و نوجوانان داشته است. این شبکه‌های اجتماعی اکنون در ایران فیلتر شده‌اند و ساده در دسترس عموم نیستند و بنابراین محبوبیت شبکه اینستاگرام در ایران در حال افزایش است. اینستاگرام یک شبکه اجتماعی برای به اشتراک‌گذاری فیلم و عکس است که در سال ۲۰۱۰ آغاز به کارکرد و در سال ۲۰۱۲ توسط فیس بوک خریداری شد و هم‌اکنون ماهانه حدود ۷۰۰ میلیون کاربر فعال دارد (استاتیستا، ۲۰۱۷). نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ در شبکه‌های اجتماعی دیگر اعم از توییتر و فیس‌بوک نیز کم‌وبیش فعالیت داشتند. برخلاف فیس‌بوک که پر از امکانات مختلف است، توییتر مانند یک میکروبلاگ عمل می‌کند و به نظر می‌رسد افرادی که به دنبال فعالیت رسانه‌ای هستند نیز بیشتر به تویتتر گرایش دارند، که هم‌اکنون ترامپ در آمریکا مثال بارز همین مدعاست. پیام رسان های مدرن، به‌ویژه توییتر، در مبارزات انتخاباتی در بیشتر کشورهای اروپایی نیز دیده می‌شود، اما طبق گفته نالتی و همکاران (۲۰۱۶)، این رسانه‌های اجتماعی آن نقش اساسی که در انتخابات اخیر آمریکا داشته‌اند را هنوز در اروپا ندارند.
روش گردآوری داده ها و محدودیت های پژوهش
برای جمع‌آوری داده ها، ابتدا کلیه پست‌های انتخاباتی نامزدها مشخص و ذخیره شدند. بااینکه مدت قانونی تبلیغات انتخاباتی در ایران ۲۰ روز است، این تبلیغات در رسانه‌های اینترنتی مرز مشخصی ندارد و پست‌ها مانند یک زنجیره در ارتباط با مسائل روز هستند، و بنابراین در اینجا پستی که در آن نامزدها نامزدی خود را اعلام کردند، مبدأ قرار داده شد- تقریباً یک ماه پیش از روز انتخابات. این مبدأ تقریبی بود به این دلیل که اینستاگرام تاریخ دقیق پست‌ها را مشخص نمی‌کند و تنها با قدمت هفتگی پست‌ها به آنها اشاره‌شده است؛ که به فرض این پست ۹ هفته پیش ارسال‌شده است. همچنین امکان جستجو با تاریخ یا مطالب ارسال‌شده بین دو برهه زمانی وجود نداشت.
در اینستاگرام برخلاف توییتر محدودیتی در اندازه پست نیست و این مسئله تحلیل محتوا را کمی دشوار می‌کند. زیرا ممکن است در یک پست به چندین مطلب مختلف اشاره شود و حتی خلاصه‌ای از کل سخنرانی نامزد را در بربگیرد که در این صورت سخت می‌توان آمار مربوط به چگونگی استفاده از شبکه اجتماعی را با استفاده از درصد تعداد پست بیان کرد. همان‌طور که در جدول زیر پیداست، تعداد موارد دسته‌بندی‌شده در زیررده‌ها بیشتر از تعداد پست‌هاست. علت آن است که گاهی یک پست حاوی چند نوع اطلاعات است؛ مانند انتقاد از وضع موجود و بیان خط‌مشی برای مقابله با آن وضعیت به همراه یک تصویر گزارشی از فعالیت انتخاباتی. به‌علاوه، در بیشتر پست‌ها، متن نوشته‌شده ارتباطی با تصویر نداشت و تصاویر و فیلم‌ها عموماً مربوط به جمع هواداران و یا سخنرانی بودند.
یکی دیگر از محدودیت‌ها در دسترس نبودن اطلاعات جمعیت شناختی پیروان نامزدها بود و بنابراین هیچ اطلاعاتی در مورد سن، تحصیلات، جنسیت، و دیگر ویژگی‌های آنها در دست نیست.
هیچ‌کدام از صفحه‌ها مشخص نکردند که در دوره انتخابات چه کسی مسئولیت اداره صفحات اجتماعی طی دوره انتخابات را بر عهده داشته و اینکه آیا نامزدها شخصاً این مسئولیت را بر عهده‌دارند یا نه. اطلاع از این موارد می‌تواند فهم بهتری از جایگاه و اهمیت شبکه‌های اجتماعی در مبارزات انتخاباتی به دست دهد.
تحلیل محتوا در اینستاگرام در مقایسه با توییتر حداقل سه ضعف دارد. یکی اینکه امکان جستجوی پست‌های مربوط به یک برهه زمانی وجود ندارد. دوم اینکه در توییتر با انجام ری‌توییت، یعنی ارسال پست یک کاربر دیگر در صفحه اجتماعی خود، کاندیدها می‌توانند «حضور» خود را با کمترین زمان و انرژی نشان دهند. سوم اینکه محدودیت کاراکتر در توییتر که اجازه ارسال تنها ۱۴۰ حرف در هر توییت را می‌دهد، موجب می‌شود کاربران یا در این پژوهش نامزدهای انتخاباتی تنها لب مطلب را ادا کنند.
تحلیل محتوا
پس از یک بررسی اولیه، پنج رده تعریف شد که دربرگیرنده همه پست‌ها باشند، شامل:
- خط‌مشی: هرگونه اظهارنظر در مورد دولت آینده و برنامه آن.
- انتقاد از رقبا: اعم از انتقاد از فرد، گروه، و عملکرد آنان.
- گزارش انتخاباتی: شامل محل و زمان سخنرانی، عکس و فیلم مراسم یا خیل هواداران و سیر مبارزه انتخاباتی.
- پیام: متن و فیلم سخنرانی و مناظره، دعوت به رأی، گزارش کار از شغل کنونی نامزد، شعار، و پیام انتخاباتی به یک فرد، گروه، یا قشر.
- اشاره به نخبگان: تصویر، فیلم، یا اشاره به طرفداران سرشناس نامزد یا اشاره به همکاری یا دیدار با افراد سرشناس در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، دینی، و غیره.
در این پنج رده مشخص‌شده کمترین توجه نامزدها معطوف به خط‌مشی خود بوده که قطعاً این مورد برای رأی‌دهندگان از اهمیت بیشتری برخوردار است. بیشتر توجه متمرکز روی پیام بوده که شامل متن سخنرانی نامزدها در بین مردم یا در رادیو و تلویزیون می‌شود.
حسن روحانی با داشتن بیش از یک‌میلیون و هشت‌صد هزار پیرو بیشترین تعداد پیروان بین این چهار نامزد را داشت . بد نیست اشاره شود که او در توییتر ۴۱۹ هزار پیرو دارد. میرسلیم بیشترین تعداد ارسال مطلب را داشته و با ۳۹۶ پست در کمتر از یک ماه از دانولد ترامپ نیز فراتر رفته بود. صفحه اینستاگرام سید مصطفی هاشمی‌طبا غیرفعال بود، اما اودر توییتر فعالیت جدی داشت و پس از اعلام نامزدی ۲۱۹ توییت ارسال کرد که البته تعدادی از آنها ری‌توییت مطالب خود بودند حسن روحانی، سید ابراهیم رئیسی، سید مصطفی میرسلیم در اینستاگرام به ترتیب پیرو ۳۲، ۱۱، و ۷۵ نفر هستند.
مشخص است که شبکه‌های اجتماعی در مبارزات انتخاباتی ایران نیز نقشی اساسی دارند. اما در مقایسه آنها با فعالیت نامزدهای ریاست جمهوری اخیر آمریکا می‌توان گفت که در آمریکا نامزدها از توییتر برای اعلام افکار خود به‌عنوان یک رسانه ۲۴ ساعته استفاده می‌بردند و نظرات خود در مورد وقایع را فوراً به گوش عموم می‌رساندند و نسبت به اخبار روز و ساعت واکنش نشان می‌دادند. به‌بیان‌دیگر، پست‌ها با زمان گره‌خورده بودند و چه‌بسا خارج از بافت زمانی، معنایی به مخاطب نرسانند. محتوای پست‌های نامزدهای انتخابات ایران لحن رسمی داشته و مانند جملاتی که در برگه‌های تبلیغاتی سنتی یافت می‌شود، مستقل از زمان نظرات آنها را منعکس می‌کردند. هیچ‌کدام از نامزدها ازاین‌سبب برای پرسیدن سؤال یا نظرسنجی استفاده نکردند.
لحن پست‌ها به‌ویژه مطالب انتقادی به‌جای وارد آوردن ضربات کوبنده به رقبا در این مبارزه انتخاباتی عموماً آرام و پیام آنها مبهم بود، به‌طوری‌که حتی برای انتقاد، به‌جز مواردی معدود، از الفاظی مانند «آنها که، کسی که، همان‌ها که» و همانند این‌ها استفاده‌شده تا نامی از فرد یا گروه موردانتقاد برده نشود.
در این شرایط می‌توان ادعا کرد که از نوع فعالیت نامزدهای انتخاباتی مشخص است آنان هنوز روی انواع سنتی مبارزه و تبلیغات انتخاباتی یعنی سخنرانی، سفر استانی، حضور در گردهمایی‌های حامیان، مصاحبه رادیویی و تلویزیونی، و مناظره تأکید داشته و تنها برای عقب نماندن از رقبا و شرایط روز به‌گونه‌ای مجبور به استفاده از این شبکه‌ها هستند، که درخور ضریب نفوذ اینترنت ۷۰ درصدی (آمار جهانی اینترنت، مارس ۲۰۱۷) ایران نیست. در حال حاضر، ایران ازلحاظ نفوذ اینترنت بالاتر از فرانسه، فیلیپین، و ایتالیا در رتبه سیزدهم جهان قرار دارد. دو نفر از این چهار نامزد یعنی سید مصطفی میرسلیم (اینستاگرام) و مصطفی هاشمی‌طبا (توییتر) پس از انتخابات فعالیت خود در شبکه اجتماعی را کاملاً قطع کردند.
|
تعداد پیروان |
پست انتخاباتی |
خط‌مشی |
انتقاد از رقبا |
گزارش انتخاباتی |
پیام |
اشاره به نخبگان |
|
|
حسن روحانی |
۱.۸ میلیون |
۵۵ |
۲ |
۳۰ |
۲۰ |
۴۶ |
۱۰ |
|
سید ابراهیم رئیسی |
۲۲۶ هزار |
۱۰۰ |
۳ |
۸ |
۴۴ |
۵۱ |
۴ |
|
سید مصطفی میرسلیم |
۱۱ هزار |
۳۹۶ |
۵ |
۵۲ |
۱۱۱ |
۲۷۰ |
۱۸ |
|
سید مصطفی هاشمی‌طبا |
صفحه اینستاگرام نسبت داده‌شده به هاشمی‌طبا قابل‌دسترسی نبود و طبق گزارش ایلنا، ایشان تنها پنج پست در اینستاگرام نوشته بود و ۲۶۶۲ پیرو داشت. در زمان انجام این تحقیق، صفحه ایشان در دسترس نبود، بااین‌حال این اطلاعات قابل‌دسترسی بودند: تعداد پیروان ۳۲۴، تعداد پست ۳۴. |
||||||
نتیجه‌گیری
نتایج این تحقیق در تائید نتایج آدامز و مک کوکیندل (۲۰۱۳) نشان می‌دهد که دیالوگ معناداری بین نامزدها و رأی‌دهندگان وجود ندارد. بااینکه ایده پشت این شبکه‌ها «ارتباط متقابل» است، هیچ‌کدام از کاندیداها به سؤالات یا نظرات دیگران پاسخ ندادند و شاهد هیچ‌گونه تعامل دوجانبه نبوده‌ایم. این نتایج نشان می‌دهند که نامزدها در استفاده از شبکه اجتماعی اینستاگرام بیشتر به سمت تبلیغات گرایش داشته‌اند تا دیالوگ یا حتی معرفی برنامه‌های خود. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که شبکه‌های اجتماعی در ایران مانند اروپا هنوز به یک ابزار انتخاباتی اساسی بدل نشده‌اند و تمرکز راهبرد تبلیغاتی نامزدها بیشتر به انواع سنتی تبلیغات مانند سفرهای استانی و سخنرانی معطوف است.
منابع و استنادات
Adams, A. & McCorkindale, T. (2013). Dialogue and transparency: A content analysis of how the 2012 presidential candidates used twitter. Public Relations Review, 39(4), 357-359.
Kushin, M. J. & Yamamoto, M. (2010). Did social media really matter? College students’ use of online media and political decision making in the 2008 election. Mass Communication and Society, 13(5), 608-630.
Fernandes, J. Giurcanu, M. Bowers, K. W. & Neely, J. C. (2010). The writing on the wall: A content analysis of college students’ Facebook groups for the 2008 presidential election. Mass Communication and Society, 13(5), 653-675.
Towner, T. L. & Dulio, D. A. (2011). The Web 2.0 election: Does the online medium matter? Journal of Political Marketing, 10(1-2), 165-188.
Carlisle, J. E. & Patton, R. C. (2013). Is social media changing how we understand political engagement? An analysis of Facebook and the 2008 presidential election. Political Research Quarterly, 66(4), 883-895.
Nulty, Paul, et al. “Social media and political communication in the 2014 elections to the European Parliament. Electoral studies 44 (2016): 429-444.
http://www.internetworldstats.com/top20.htm
https://www.statista.com/statistics/253577/number-of-monthly-active-instagram-users/
https://www.statista.com/statistics/264810/number-of-monthly-active-facebook-users-worldwide/
http://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-6/482676-%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF
ابراهيمي شهروز، نجفي داوود، محموداوغلي رضا، صادقي نقدعلي زهرا؛ رابطه شبکه‌های اجتماعي و مشارکت سياسي در ميان دانشجويان دانشگاه اصفهان؛ نشریه راهبرد: بهار 1392, دوره 22, شماره 66; از صفحه 263 تا صفحه 284.
نحوه ارجاع به این مقاله
نجفی،مهدی(15 مرداد،1396).«تحلیل محتوای فعالیت نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ایران در اینستاگرام». مجله دیجیتالی سایبرپژوهی، سال دوم، صص1- 9.
استفاده از مطالب این سایت فقط با ذکر منبع بلامانع است.
