تأثیر انتفاضه سایبری بر هویت‌یابی فلسطینی‌های دیاسپورا

تأثیر انتفاضه سایبری بر هویت‌یابی فلسطینی‌های دیاسپورا

نویسنده: دکتر عبدالله کریم‌زاده، پژوهشگر مطالعات فرهنگی و مطالعات فضای سایبر

چکیده

در انتفاضه دوم مردم فلسطین «فضای سایبر» به یکی از جبهه‌های مقاومت تبدیل شد و پدیده جدیدی به نام «انتفاضه سایبری» شکل گرفت. یعنی مردم فلسطین فضای سایبر را به عرصه کشاکش دو روایت فلسطینی و اسرائیلی تبدیل کردند تا روایت و صدای سرکوب شده آنها شنیده شود و هویت تاریخی آنها بازتولید شود. این پدیده باعث بازتعریف بسیاری از مفاهیم کلاسیک مقاومت ملی شد و روایت مسلط اسرائیلی‌ها در رسانه‌های بین‌المللی را به چالش کشید. علاوه براین، انتفاضه سایبری توانست میل بازگشت به وطن را در میان فلسطینی‌های دیاسپورا تقویت و افکار عمومی جهان را با مردم فلسطین همراه کند.  براین اساس، مقاله حاضر تلاش می‌کند ضمن واکاوی این پدیده به این پرسش پاسخ دهد که فضای سایبر چه نقشی در هویت‌سازی و مقاومت ملت فلسطین دارد.  برای این منظور از نظریه کنش‌مند‌سازی تاریخ که توسط وینتر (2010) مطرح شده است، استفاده شده است تا در چارچوب این نظریه نحوه هویت‌یابی فلسطینی‌های دیاسپورا در فضای سایبر مورد بحث قرار گیرد.  مفروضه پژوهش  حاضر این است که فضای سایبر می‌تواند جایی برای کنش‌مندسازی تاریخ باشد و در نتیجه  هویت ملی و میل به مقاومت ملی را تقویت کند.

کلید واژه‌ها: انتفاضه سایبری، هویت‌یابی، هویت فلسطینی، دیاسپورا

مقدمه

پس از حادثه یازدهم سپتامبر که وحشت برجهان سایه افکنده بود، صفحات تلویزیون به کرات تصاویری از صحنه فروریختن برج‌های دوقلو را نمایش می‌دادند. در آن فضای غبارآلود، آمریکا به بهانه «مبارزه با تروریسم» به عراق و افغانستان لشکرکشی کرد و بسیاری از گروه‌های سیاسی در خاورمیانه برچسب «تروریست»  و «خشونت طلب» خوردند. آن زمان «آریل شارون» که تازه به نخست‌وزیری اسرائیل منصوب‌شده بود، فضا را برای سرکوب فلسطینی‌ها مناسب دید، چراکه جهان در بهت حملات تروریستی آمریکا فرورفته بود و توجه رسانه‌ها به ماجرای برج‌های دوقلو و جنگ افغانستان و عراق معطوف شده بود. در آن شرایط، رژیم صهیونیستی در اراضی اشغالی به چنان خشونتی دست زد که در تاریخ کم‌سابقه بود. مردم فلسطین در واکنش به این خشونت‌ها اقدام به یک قیام ملّی و مقاومت قهرمانانه نمودند که به «انتفاضه دوّم» شهرت یافت.

در جریان این انتفاضه، رژیم اسرائیل در سرتاسر فلسطین حکومت‌نظامی  اعلام کرد و در تمام شهرها و روستاها مقررات منع رفت‌وآمد برقرار شد به‌طوری‌که مردم فلسطین اجازه نداشتند از خانه‌های خود خارج شوند. این مسئله باعث شد که زندگی مردم  فلسطین فلج شود. کسب‌وکار، ادارات، مدارس، بیمارستان‌ها، داروخانه‌ها و همه‌جا تعطیل‌شده بود. ایست و بازرسی‌ها، تردّد خودروهای نظامی  و تانک‌های زرهی در سطح خیابان‌ها و بسته شدن ورودی و خروجی شهرها، کل فلسطین را در انزوای مطلق قرارداده بود و هیچ ارتباطی با جهان بیرون وجود نداشت. هرگاه حمله‌ای نظامی انجام می‌شد، ارتباطات تلفنی قطع می‌شد و هیچ‌کس از آمار کشته‌ها و زخمی‌ها خبر نداشت و هیچ‌یک از این خشونت‌ها پوشش خبری داده نمی‌شد (Aouragh2008:110). در چنین فضایی بود که مردم فلسطین به اهمیت دسترسی به رسانه و ابزارهای ارتباطی پی بردند و در اقدامی بی‌سابقه به «فضای سایبر» مهاجرت کردند تا جبهه‌های مقاومت در فلسطین آفلاین را به فلسطین آنلاین انتقال دهند. آنان با آنلاین کردن فلسطین نه‌فقط هویت فلسطینی خود ، بلکه انتفاضه را نیز بازتعریف نمودند و پدیده جدیدی موسوم به «انتفاضه سایبری» را رقم زدند. مقاله حاضر برای واکاوی این پدیده نوظهور نگاشته شده است تا نشان دهد که فضای سایبر از چه ظرفیت‌هایی برای مقاومت ملی و هویت یابی مردم فلسطین برخوردار است. سؤال اصلی که این مقاله را هدایت می کند، از این قرار است: انتفاضه سایبری به عنوان یک پدیده نوظهور چه تأثیری بر روند مبارزات فلسطینی‌ها و حل مسئله فلسطین دارد؟ نوشتار حاضر بر این فرضیه استوار است که فضای سایبر می‌تواند هویت ملّی و میل به مقاومت ملی را  در میان فلسطینی‌ها تقویت کند. در بخش‌های زیر تلاش می شود این فرضیه از رهگذر انتفاضه الأقصی یا انتفاضه دوم مردم فلسطین مورد کنکاش قرار گیرد.

چارچوب نظری

در عصری که هویت فلسطینی‌ها زیر سایه روایت‌های غالب صهیونیستی در حال سرکوب و فراموش شدن است، این هویت برای بقای خود نیاز به یادآوری دارد. تاریخ، خاطره‌ها ، رؤیای بازگشت به وطن، روز «نکبت»، تجربه آوارگی و تبعید از جمله عناصری هستند که فلسطینی‌های دیاسپورا خودشان را با آنها هویت‌یابی می‌کنند و تلاش می کنند با یادآوری این عناصر مانع از فراموش شدن هویت ملی خود شوند. این یادآوری معمولاً شکل «روایت» به خود می گیرد و در قالب قصه، فیلم، گفتمان رسانه‌ای و غیره تکرار می‌شود. تابه حال پژوهش‌های متعددی پیرامون تأثیر تاریخ و خاطرات بر هویت‌یابی ملت‌ها انجام گرفته است و اغلب پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این خاطرات  و روایت‌های مشترک است که اعضای یک اجتماع را به هم پیوند می‌زند.  در مقاله حاضر تلاش می‌شود تا هویت‌یابی فلسطینی‌های دیاسپورا از رهگذر انتفاضه سایبری  مورد واکاوی قرار گیرد. برای این منظور، نظریه وینتر (2010) با عنوان « کنش‌مندسازی تاریخ[1]» به عنوان چارچوب نظری این پژوهش اتخاذ شده است. به موجب این نظریه، می توان خاطرات گذشته را از طریق کنش‌ها یادآوری کرد. یعنی، کنش‌مندسازی باعث احیای تاریخ و در نتیجه باعث یادآوری خاطره‌های مشترک و تقویت هویت ملی می‌شود. بر این اساس، نشان داده می‌شود که انتفاضه سایبری چگونه می تواند به کنش‌مند سازی تاریخ فلسطین و در نتیجه به هویت‌یابی و تقویت هویت ملی فلسطینی‌ها کمک کند.

کنش‌مند سازی تاریخ  در  فضای وب : بازسازی دیجیتالی مرزهای تاریخی فلسطین

همان طور که در بخش چارچوب نظری اشاره شد، یکی از راه‌های یادآوری هویت ملی کنش‌مند‌سازی تاریخ است. یعنی از طریق کنش‌هایی مانند سخنرانی‌ها، تجمعات، راه پیمایی‌ها و مبارزات آزادی‌بخش می توان تاریخ و هویت ملی خود را زنده نگه داشت. استدلال ما در این مقاله این است که فضای سایبر در کنش‌مند سازی تاریخ فلسطین و در نتیجه در تقویت هویت ملی فلسطین نقش مهمی ایفا کرده است. برای این منظور، در اینجا به نخستین تلاش‌های صورت‌گرفته در فضای وب برای بازسازی دیجیتالی مرزهای تاریخی فلسطین اشاره می‌کنیم تا به موضوع انتفاضه سایبری برسیم.

  فضای وب فلسطین به صورت رسمی در سال 2003 در دانشگاه بیرزیت با هدف دولت‌سازی فلسطین ایجاد شد(Ben-David2011). در آن سال درخواست تشکیلات خودگردان فلسطین برای ثبت رسمی پسوند ملی فلسطین در سایت‌های منصوب به آن کشور مورد موافقت مؤسسه آیکان (ICANN) که مسئول ثبت دامنه‌های اینترنتی کشورهاست، قرار گرفت. دامنه‌های اینترنتی معمولاً فقط به کشورهایی اعطا می‌شود که عضو رسمی سازمان ملل باشند. هریک از کشورهای جهان دارای یک پسوند ملی یا «دامنه سطح بالای کد کشوری» هستند که برای سایت‌های منصوب به آن کشور استفاده می‌شوند. به عنوان مثال دامنه سطح بالای کد کشور ایران ‎.ir و دامنه سطح بالای کشور فلسطین ps. است. پیش از آن وب سایت‌های فلسطینی با پسوندهای کلی از قبیل  .org .netوغیره ثبت می‌شدند و فاقد IP متعلق به کشور فلسطین بودند. در آن صورت، وب سایت‌ها و کاربران فلسطینی فاقد ملیت و هویت دیجیتالی بودند. اما از سال 2003 به بعد فلسطین صاحب فضای وب ملی شد و بسیاری از سایت‌های فلسطینی آدرس اینترنتی خود را به دامنه ملی .ps  تغییر دادند (Ben-David2011).

پس از آنکه فضای وب فلسطین در عرصه بین المللی به رسمیت شناخته شد، تلاش‌ها برای توسعه فضاهای وب فلسطین و فراتر رفتن از مرزهای ژئوپلتیک فلسطین شدت یافت. یکی از نخستین تلاش‌ها برای این منظور پروژه دانشگاه بیرزیت موسوم به «[2]APB» بود. هدف اولیه این پروژه که در سال 1999 کلید خورد، متصل کردن تمام اردوگاه‌های فلسطینی به سرزمین فلسطین از طریق اینترنت بود. برای این منظور در 58 اردوگاه فلسطینی واقع در داخل اراضی فلسطینی، اردن و لبنان و سوریه  مراکز اینترنتی  دایر گردید. در چارچوب این پروژه  برای ساکنان اردوگاه‌ها دوره‌های فشرده آموزش کامپیوتر و اینترنت ارائه می شد تا بتوانند از طریق فضای وب صدای خود را به گوش مردم جهان برسانند و با خانواده، بستگان و دوستان خود در داخل و خارج فلسطین ارتباط برقرار کنند. (Ben-David2011).

پروژه  ABP در خلال سال‌های 1999 تا 2005 در هشت اردوگاه فلسطینی اقدام به راه‌اندازی یک مرکز اینترنتی نمود: سه مرکز در کرانه باختری، دو مرکز در غزه و سه مرکز در لبنان. برای هرکدام از اردوگاه‌ها یک وب سایت راه‌اندازی شد و سپس این وبسایت‌ها از طریق وب سایت اصلی پروژه  ABPبه هم لینک شدند. اردوگاه « الدهیشه » در کرانه باختری نخستین اردوگاهی بود که در سال 1999 به این پروژه ملحق شد و مرکز اینترنتی آن در مکانی با عنوان  «مرکز فرهنگی ابداع» دایر گردید ( Aouragh, 2010:108). دومین مرکز در سال 2000 در اردوگاه «خان یونس» واقع در نوارغزه افتتاح شد. تا پایان سال 2000 این پروژه از مرزهای اراضی فلسطین فراتر رفت و یک مرکز اینترنتی دیگر در اردوگاه «البرج الشمالي» در لبنان افتتاح شد. در سال 2001، اردوگاه‌های « الجلزون » و « الأمعري» در کرانه باختری به این پروژه پیوستند. دو اردوگاه آخری که به این پروژه پیوستند، اردوگاه‌های «نورالشمس» و «النصیرات» در داخل مرزهای فلسطین بود (Aouragh, 2010:108-118). فلسطینی های داخل و دیاسپورا برای نخستین بار توانستند از طریق وب سایت های این پروژه و نیز از طریق سایر تکنولوژی های فضای وب از قبیل ایمیل، چت و غیره با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. پروژه ABP همچنین در صدد متصل‌کردن وب‌سایت‌های اردوگاه‌های فلسطینی به  دیگر وب‌سایت های فلسطینی بود. در نخستین گام برای این منظور www.acrossborders.org” “(وب سایت رسمی  ABP ) به وب‌سایت اردوگاه الدهیشه متصل شد. این اردوگاه‌ها علاوه بر اینکه به یکدیگر متصل شدند، به وب‌سایت‌های طرفدار حقوق آوارگان، گروه‌های مدافع فلسطین در کشورهای دیگر و به وب‌سایت سازمان ملل و تشکیلات خودگردان ‌متصل شدند.

این پروژه نشان داد که فضای سایبر می‌تواند تغییرات سیاسی و اجتماعی را تسهیل کند. زیرا درست چندماه از راه اندازی آن نگذشته بود که انتفاضه دوم مردم فلسطین رقم خورد. این انتفاضه تأثیر شگرفی بر پروژه مزبور گذاشت و آن را از یک ابزار متصل کننده اردوگاه‌ها به وطن اصلی به یک ابزار قدرتمند برای مبارزه تبدیل کرد. البته در جریان انتفاضه دوم این پروژه تضعیف شد، زیرا گردانندگان آن به راحتی نمی‌توانستند به اردوگاه‌ها سر بزنند و  بین کرانه باختری  و  غزه و سایر کشورها تردد کنند. علاوه برآن بحران مالی نیز مزید بر علت شد.

با استمرار خشونت‌های اسرائیل در جریان انتفاضه دوم، هدف اصلی وب‌سایت‌های ABP  که شبکه‌سازی بین اردوگاه‌های فلسطینی  بود به ایجاد شبکه جبهه مقاومت ملی تغییر یافت. تا قبل از شروع انتفاضه اکثر وب سایت‌های اردوگاه‌ها به شهرها و مناطق فلسطینی لینک بودند، اما پس از شروع انتفاضه همه آنها به انتفاضه معطوف شدند. اگرچه در طول انتفاضه این پروژه توانست مراکز جدیدی در داخل مرزهای فلسطین ایجاد کند، اما بحران مالی در نهایت منجر به تعطیلی آن شد. در سال 2002 این پروژه موقتاً به دامنه www.acrossborder.org (بدون s جمع) مهاجرت کرد. مفهوم استعاری آن این بود که این پروژه توانسته است فقط از یک مرز (لبنان) عبور کند. در سال 2005 پس از انتفاضه، تلاش برای احیای این پروژه در فضای وب شروع شد، اما این بار از پسوند و دامنه ملی www.acrossborders.ps  استفاده شد. متعاقب آن ، همه وبسایت‌های اردوگاه‌ها به دامنه ملی ps. روی آوردند. اگر هدف اولیه پروژه این بود که اردوگاه‌های فلسطینی مستقر در خاورمیانه را به سرزمین فلسطین متصل کند و  مرزهای 1948 را بازسازی کند، مهاجرت نهایی آن به دامنه ملی  ps. و تمرکز آن بر اردوگاه‌های آوارگی مستقر در داخل فلسطین همسویی با مرزهای 1967 است که در حال حاضر محل مناقشه است.

جلوه‌هایی از قدرت هویت‌سازی فضای سایبر

1. لیست ایمیل‌ها:

در جریان انتفاضه دوم فلسطین، ارتباط سرزمین فلسطین با جهان خارج به‌کلی قطع‌شده بود و خبرنگاران و روزنامه‌نگاران مستقل هیچ‌گونه دسترسی به منابع خبری محلی نداشتند. رژیم اسرائیل خبرهایی سانسور شده را در اختیار رسانه‌های بین‌المللی قرار می‌داد و با توجه به اینکه رسانه‌های بین‌المللی هیچ منبع معتبری جز همین منابع تحریف‌شده صهیونیستی در اختیار نداشتند، روایت‌های خبری تحریف‌شده  صهیونیست‌ها را برای مردم جهان مخابره می‌کردند و عملاً کنترل رسانه‌های جهان به دست صهیونیست‌ها افتاده بود. طبق گفته عاروق (2011:53 )، مبارزان فلسطینی در واکنش به این خلأ رسانه‌ای اقدام به تهیه لیستی از ایمیل‌های خبرنگاران مستقل بین‌المللی کردند و اخبار واقعی داخل فلسطین را برای آن‌ها ارسال کردند. این ایمیل‌ها که با عنوان «صدای فلسطین» ارسال می‌شد، به‌تدریج به خبرنامه‌هایی حرفه‌ای تبدیل شد و اخبار محلی شهرهای مختلف فلسطین از زبان خود مردم فلسطینی به گوش جهانیان رسانده شد. بنابراین، یکی از تفاوت‌های موجود بین انتفاضه اوّل و دوّم این بود که در انتفاضه اوّل منابع خبری عمدتاً صهیونیستی و تحریف‌شده بودند، اما در انتفاضه دوّم به مدد فضای سایبر اطلاعات از منابع فلسطینی مخابره شدند.

2. نمادسازی و کالایی کردن هویت فلسطین:

بارگذاری تصاویر انتفاضه و جنایت‌های رژیم صهیونیستی در فضای سایبر یکی دیگر از مظاهر هویت‌سازی فضای سایبر را به نمایش گذاشت. پیش از ظهور انتفاضه سایبری، حتی ادارات پست هم از تیغ سانسور و کنترل رژیم صهیونیستی در امان نبودند و  فلسطینی‌های دیاسپورا در سرتاسر جهان  عملاً از سرنوشت بستگان خود در داخل فلسطین بی‌خبر بودند. اما انتفاضه سایبری و بارگذاری تصاویر انتفاضه فلسطینی‌های مقیم کشورهای خارج را تحت تأثیر قرارداد و دل‌های همه آن‌ها را روانه سرزمین‌های اشغالی نمود و حس ناسیونالیستی آن‌ها را تحریک و میل بازگشت به وطن و نجات وطن را در آن‌ها تقویت نمود. تصویر کشته شدن «محمد الدُّره»، کودک ده‌ساله فلسطینی در برابر یک تانک اسرائیلی که توسط یک فیلم‌بردار فرانسوی ضبط‌شده بود، در فضای سایبر به‌صورت گسترده منتشر شد. تصویر دیگری از یک کودک دوازده‌ساله فلسطینی به نام «فارس عوده» که در لحظه پرتاب سنگ به‌طرف یک تانک اسرائیلی هدف شلیک نیروهای اسرائیلی قرار گرفت در فضای سایبر پخش شد و این کودکان نماد انتفاضه شدند (Aouragh2013). دیدن این تصاویر و سایر تصاویر گرافیکی در فضای سایبر خشم مردم دنیا را برانگیخت و پس‌ازآن همه دنیا با مردم فلسطین اعلام همبستگی کردند و در حمایت از آنان راهپیمایی کردند و شمع روشن کردند.

بازتولید نماد چفیه (کوفیه) از طریق فضای سایبر یکی دیگر از جلوه‌های قدرت هویت‌سازی فضای سایبر بود. چفیه از دیرباز یک نماد سیاسی بود، اما جنبش‌ها و کمپین‌های آنلاین همبستگی با مردم فلسطین آن را چنان رواج دادند که به نماد مدافعان فلسطین تبدیل شد. این تأکید بر «فلسطینی بودن» از طریق فضای سایبر تقویت شد. همچنین کمپین‌های آنلاین اعلام همبستگی با مردم فلسطین عمدتاً پرچم فلسطین را در پروفایل سایت‌های خود قرار می‌دادند و از این طریق هویت فلسطین و حس فلسطینی بودن را به‌عنوان یک افتخار بزرگ جلوه می‌دادند و نه‌فقط فلسطینی‌های سرتاسر جهان بلکه مردم جهان نیز با این هویت هم ذات پنداری می‌کردند.

همچنین بسیاری از کاربران فیس بوک تصویر غزه را به عنوان عکس پروفایل خود انتخاب می‌کردند.این عکس‌ها پیش زمینه سیاه داشت و بر روی آن نام غزه با رنگ سرخ نوشته می‌شد. رنگ سرخ استعاره از خون مردم فلسطین و قربانی شدن آنان است و رنگ سیاه دلالت بر داغدار بودن مردم فلسطین دارد. همچنین این رنگ‌ها پرچم فلسطین را تداعی می‌کنند. برخی کاربران پیش یا پس از نام شخصی خود کلمه «غزه» را اضافه می‌کردند مثل «علی هشام غزه». از سوی دیگر طبق گفته لاله خلیلی (2005) ، پس از انتفاضه دوم مردم فلسطین و ظهور کافی نت‌ها در فلسطین، جوانان فلسطینی  ساکن اردوگاه‌ها در ایمیل‌های شخصی خود از نام‌های اصیل مکان‌های فلسطینی که توسط اسرائیلی تغییر یافته است استفاده می‌کردند. برای مثال: Saffurieh2001@aaa.com که یادآور روستای صفورية در ناصره است. همه این مثال‌ها بر قدرت نمادسازی فضای سایبر و نقش آن در انتفاضه سایبری دلالت دارد. این امر نه فقط حس ناسیونالیسم و هویت ملی ، بلکه میل به مقاومت را در میان فلسطینی‌ها تقویت می‌کند.

«تجارت آنلاین کالاهای بومی فلسطینی» جلوه دیگری از هویت‌سازی فضای سایبراست که در مطالعات فرهنگی به آن «کالایی کردن هویت[3] » می‌گویند (2003 Reynolds). بر این اساس، در فضای سایبر فروشگاه‌هایی مجازی راه‌اندازی شده است تا فلسطینی‌های دیاسپورا و محبان کشور فلسطین بتوانند کالاهای بومی فلسطین  را که در کشورهای میزبان خود موجود نیست ، به‌صورت آنلاین خریداری کنند. مثلاً در جشن‌های عروسی از طریق آنلاین لباس‌های محلی فلسطین را سفارش می‌دهند و بدین‌سان هویت ملی خود را حفظ می‌کنند (Aouragh2011:120).

3. سفر مجازی به فلسطین:

فضای سایبر علاوه بر اینکه رؤیای «جهانی‌شدن»  و «دهکده جهانی» را تحقق بخشید، «محلی شدن[4]» را هم امکان‌پذیر ساخت (Fandy 1999). لذا می‌توان استدلال کرد که فضای سایبر مصداق بارز پارادایم «جهانی-محلی شدن[5]» است (Fandy 1999). یکی از مصادیق این پارادایم «سفر مجازی» در پهنه فضای سایبر است که به انتفاضه سایبری کمک شایانی نمود. فلسطینی‌های دیاسپورا در سرتاسر جهان که امکان سفر زمینی به فلسطین را نداشتند، توانستند به‌صورت مجازی به شهرها و روستاهای خود در فلسطین سفر کنند (Isaac 2013). در سفر مجازی نیازی به گرفتن ویزا و کارت اقامت و خرید بلیت وجود ندارد و افراد می‌توانند به سرتاسر جهان به‌صورت مجازی سفر کنند. بنابراین، فضای سایبر از طریق سفرهای مجازی حس ناسیونالیسم و میل بازگشت به وطن را در میان فلسطینی‌های دیاسپورا تقویت می‌کند.  برخی کاربران اینترنت درباره سفرمجازی خود به فلسطین چنان بااحساس و هیجان حرف می‌زنند که گویی واقعاً به فلسطین مسافرت کرده‌اند (Isaac 2013).

4. کافی‌نت‌ها:

مراجعه  مخفیانه فلسطینی‌ها به کافی‌نت‌ها به‌ویژه به هنگام عملیات نظامی و مقررات منع رفت‌وآمد یکی دیگر از جلوه‌های نمایش قدرت فلسطینی‌ها علیه اسرائیلی‌ها بود (Aouragh2011:50). مراجعه فلسطینی‌ها به چنین مکان‌هایی که در آن فلسطین آنلاین و آفلاین کنار هم قرار می‌گیرد نمونه‌ای از یک «رفتار گفتمانی» و «اراده معطوف به مقاومت»  است که از طریق آن فلسطینی‌ها فاعلیت خود را به اثبات می‌رسانند و در برابر دشمن مقاومت می‌کردند. بنابراین، کافی‌نت‌ها یکی دیگر از جبهه‌های مقاومت فلسطینی‌ها بودند، زیرا مقررات منع رفت‌وآمد را نقض می‌کردند و تحت شرایط سرکوب به شهروندان فلسطینی خدمات اینترنتی ارائه می‌دادند.

شایان ذکر است که انتفاضه سایبری فلسطینی‌ها محدود به مرزهای فلسطین نبود، بلکه به موازات آن در سایر کشورها نیز در جریان بود. یکی از معروف‌ترین نمونه‌های آن وبسایت «انتفاضه الکترونیک» است که در طول انتفاضه دوم راه‌اندازی شد. این وبسایت در شهر شیکاگو آمریکا مسقر بود و خبرهای روزانه انتفاضه و اخبار محلی فلسطین را از منظر فلسطینی روایت می کرد. «علي ابو نعمة » یکی از بنیانگذاران این وب‌سایت است (Hanafi 2005).

باز تولید انتفاضه سایبری در جنگ 51 روزه:

انتفاضه سایبری مردم فلسطین چنان تاثیرگذار بود که در جنگ اخیر 51 روزه نیز در مقیاس جهانی و به شکل کمپین‌های آنلاین بازتولید شد. این کمپین‌های آنلاین متعاقباً در فضای آفلاین به راهپیمایی‌های گسترده علیه اسرائیل ترجمه شد. در طول این جنگ، اسرائیل از طریق کنفرانس‌های مطبوعاتی، توئیتر و یوتیوب و فیس‎بوک  تلاش می‌کرد تا حمایت بین‌المللی را جلب کند. ارتش اسرائیل از طریق کانال یوتیوب خود پیام‌های متعددی را برای مخاطبان غربی مخابره می‌کرد تا مخاطبان بین‌المللی را نسبت به عملیات نظامی خود مجاب کند. اکثر ویدئوهایی که آنها در یوتیوب آپلود می‌کردند، مربوط به موشک باران شهرک‌های اسرائیلی توسط حماس بود. یکی از این ویدئوها شهرهای لندن، پاریس و نیویورک را نشان می‌داد که به صورت فرضی هدف بمباران موشک قرار می‌گیرند و در  زیرآن این عبارت نوشته شده بود :« اگر این موشک‌ها شبانه روز بر سر شما بریزند، شما چه‌کار می کنید؟». در مقابله با این موج رسانه‌ای اسرائیلی‌ها فعالان طرفدار فلسطین در سرتاسر جهان به شبکه‌های اجتماعی و اینترنت متوسل شدند و از این طریق توانستند به مخاطب بین‌المللی دست پیدا کنند و روایت مسقیم خود را به گوش آنان برسانند و روایت اسرائیلی‌ها را به چالش بکشند. نتیجه این تلاش‌ها در عرصه بین المللی راه‌اندازی کمپین‌های همبستگی با مردم غزه، امضای طومارهای اینترنتی علیه اسرائیل ، رشد روز افزون استیکرها و هشتگ‌ها و جمع آوری کمک‌های مالی در حمایت از فلسطینی‌ها بود.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

انتفاضه سایبری نه‌فقط فلسطینی‌های دیاسپورا را در ارتباط با همدیگر قرار می‌دهد، بلکه آن‌ها را مجدداً به تاریخ خود پیوند می‌زند و طبق نظریه کنش‌مندی تاریخ باعث یادآوری  تاریخ فلسطین و تقویت هویت ملی فلسطینی‌های دیاسپورا می‌شود. با واکاوی پروژه وب ملی فلسطین مشخص شد  که فضای وب فلسطین با پسوند ملی کشور فلسطین در صدد احیای مرزهای تاریخی فلسطین بود، بنابراین با نظریه کنش‌مندی تاریخ انطباق دارد. این پروژه هرچند که نتوانست از مرزهای جغرافیایی مناقشه برانگیز آن عبور کند، اما خاطره مرزهای تاریخی را زنده کرد. مثال‌های متعدد از فعالیت‌های سایبری فلسطینی‌ها در طول انتفاضه دوم ثابت می‌کند که این فضا می تواند در هویت‌یابی فلسطینی‌ها راهگشا باشد و بدیلی برای جبهه مقاومت ملی باشد، چرا که انتفاضه سایبری عرصه مناقشه دو روایت فلسطینی و اسرائیلی است، جایی که در آن روایت غالب اسرائیلی به چالش کشیده می‌شود. یافته‌های مقاله‌های حاضر این فرضیه را تقویت می‌کند که فضای سایبر علاوه بر تقویت حس ناسیونالیسم ، باعث تشدید میل بازگشت به وطن در میان سوژه‌های دیاسپورا می‌شود.

پانوشت‌ها: 

---

منابع و ارجاعات

Abu-Ayyash, S. (2015). The Palestine Solidarity Movement, Human Rights and Twitter. Networking Knowledge: Journal of the MeCCSA Postgraduate Network, 8(2).

Aouragh, M. (2013). Cyber Intifada and Palestinian Identity. ISIM Newsletter, 12, 2.

Aouragh, M. (2011). Palestine online: Transnationalism, the Internet and construction of identity (Vol. 90). IB Tauris.

Aouragh, M. (2008). Everyday resistance on the internet: The Palestinian Context. Journal of Arab and Muslim Media Research, 1 (2), 109–130.

Ben-David, A. (2011). The emergence of the Palestinian Web-space: A digital history of a digital landscape. MIT7 Unstable Platforms: The Promise and Peril of Transition. Cambridge, MA, 13-15.

Isaac, R. (2013). 12 Palestine Tourism under occupation. Tourism and war, 143.

Falk, R. (2013). International law, apartheid and Israeli responses to BDS. Generation Palestine: voices from the boycott, divestment and sanctions movement. Pluto Press, London, 85-99.

Fandy, M. (1999). CyberResistance: Saudi opposition between globalization and localization. Comparative Studies in Society and History, 41(01), 124-147.

Govcom.org. (2008). Mapping the Palestinian Web Space, September-November 2007.

Hanafi, S. (2005). Reshaping Geography: Palestinian Community Networks in Europe and the New Media. Journal of Ethnic and Migration Studies.

Khalidi, R. (2010). Palestinian identity: The construction of modern national consciousness. Columbia University Press.

Maas, W. (2013). The Survival of Palestinian National Identity through Commemoration.

Marmura, S. M. E. (2008) .Hegemony in the Digital Age: the Arab/Israeli Conflict

Online, Lanham, MD: Lexington Books.

Reynolds, R. (2003, October). Commodification of identity in online communities. In annual meeting of the Association of Internet Researchers, Toronto, CA.

Taggart, W. C. (2004). Ch (c0de): Virtual occupations, encrypted identities, and the Al-Aqsa intifada. Native on the Net: Indigenous and Diasporic Peoples in the Virtual Age, 238.

Winter, J. M. (Ed.). (2010). performing the past: memory, history, and identity in modern Europe. Amsterdam University Press.

نحوه ارجاع به این مقاله

کریم‌زاده، عبداله. (1395، 30 تیر). تأثیر انتفاضه سایبری بر هویت‌یابی فلسطینی‌های دیاسپورا. مجله دیجیتالی سایبرپژوهی، 1، (12-1).

استفاده از مطالب این مقاله فقط با ذکر منبع بلامانع است.