نویسنده: دکتر عبدالله کریم‌زاده، پژوهشگر مطالعات فرهنگی و مطالعات فضای سایبر
چکیده
دانشنامه « اینتلیپدیا[1]» یک دانشنامه آنلاین برای به اشتراک‌گذاری دانش و تجربیات اعضای جامعه اطلاعاتی است که توسط سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا طراحی شده است.این دانشنامه دارای سه ویکی است که اطلاعات محرمانه طبقه‌بندی‌شده را در دسترس اعضای جامعه اطلاعاتی قرار می‌دهد، اما برای عموم مردم در دسترس نیست. در این مقاله تلاش شده است تا ضمن پرتوافشانی بر جنبه‌های مثبت این دانشنامه، جنبه‌های چالش برانگیز آن واکاوی شود تا از این طریق تصویر روشنی از ماهیت این دانشنامه و نحوه عملکرد آن به دست آید.
کلیدواژه‌ها: دانشنامه اینتلیپدیا، جامعه اطلاعاتی، تولید محتوا، به اشتراک‌گذاری اطلاعات
مقدمه
در سال 2006، جامعه اطلاعاتی آمریکا از دانشنامه‌ای آنلاین برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات در میان افراد شاغل در سرویس‌های اطلاعاتی رونمایی کرد. نخستین جرقه برای راه‌اندازی این پروژه در سال 2004 در مقاله معروف کالوین آدروس[2] با عنوان « ویکی و وبلاگ: به سوی یک جامعه اطلاعاتی پیچیده و تطبیق پذیر[3]» زده شد. در این مقاله پیشنهاد شده بود که جامعه اطلاعاتی آمریکا باید بتواند خود را با محیط‌های امنیتی دائم التغییر و غیرقابل پیش‌بینی وفق بدهد. این مقاله براساس نظریه پیچیدگی استدلال کرده بود که ویکی‌ها می‌توانند ابزارهایی «خود-سامان- بخش»[4] برای جامعه اطلاعاتی باشند و آنها را به سیستم‌هایی پیچیده و تطبیق‌پذیر با محیط تبدیل کنند. پس از چاپ این مقاله در سال 2005، تلاش‌ها برای راه‌اندازی دانشنامه اینتلیپدیا کلیدخورد و این دانشنامه در سال 2006 رسماً اعلام موجودیت کرد. هنوز دو سال از راه‌اندازی این پروژه نگذشته بود که در پاییز 2009 تعداد صفحات آن به 900 هزار و تعداد کاربران آن به 100 هزار نفر رسید و روزانه بیش از 15 هزار نفر به ویرایش صفحات آن پرداختند. به رغم استقبال گسترده جامعه اطلاعاتی آمریکا از این دانشنامه آنلاین برخی صاحب‌نظران با دیده تردید به آن نگریسته و به لحاظ امنیتی نگرانی‌هایی را متوجه آن ساخته‌اند، چرا که اینتلیپدیا در حال تغییر دادن ماهیت تبادل اطلاعات در میان اعضای جامعه اطلاعاتی است. براین اساس، مقاله حاضر درپی ارزیابی این مسئله است که دانشنامه اینتلیپدیا چگونه همکاری در میان اعضای جامعه اطلاعاتی را ترویج می‌دهد و اینکه تحلیلگران اطلاعاتی از اینتلیپدیا چه استفاده‌هایی می‌کنند؟ آنچه در پی می آید، تلاشی است برای پرتوافشانی بر این مسئله.
تفاوت اینتلیپدیا با ویکی‌پدیا
اینتلیپدیا با ویکی‌پدیا تفاوت‌هایی اساسی دارد. ویکی‌پدیا به مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان محتوا امکان می‌دهد تا حساب‌های ناشناس ایجاد کنند. اما در اینتلیپدیا این امکان وجود ندارد و نام تولید کننده محتوا حتماً باید درج شود. بنابراین، نویسندگان اینتلیپدیا ناشناس و گمنام نیستند و لذا تلاش می‌کنند مطالب خود را با نهایت صداقت و دقت بنویسند. اگر اطلاعاتی نادرست در آن درج شود، سایر اعضای جامعه اطلاعاتی بلافاصله آن را ویرایش و تصحیح می‌کنند تا اعتبار این دانشنامه به چالش کشیده نشود. هرگاه در محتوای مقالات تغییراتی از سوی کاربران صورت گیرد، اینتلیپدیا سریعاً مؤلف مقاله را در جریان این تغییرات قرار می‌دهد. هر تغییری که در محتوای یک صفحه ایجاد می شود، به صورت اتوماتیک ذیل آن مقاله فهرست می‌شود تا هرکسی که به آن مقاله سر می‌زند، بتواند ببیند که تغییرات مزبور چه زمانی توسط چه کسی و چگونه صورت گرفته است. دومین تفاوت اینتلیپدیا با دانشنامه ویکی‌پدیا این است که برای عموم در دسترس نیست و صرفاً اعضای جامعه اطلاعاتی می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند.
ویکی‌پدیا یک دانشنامه آنلاین است که در آن افراد درباره میلیون‌ها موضوع به تولید، ویرایش و مصرف محتوا مبادرت می‌کنند. اما در اینتلیپدیا صرفاً بر موضوعات خاص مربوط به جامعه اطلاعاتی و سرویس های اطلاعاتی تمرکز می‌شود. آخرین تفاوت بین این دو دانشنامه این است که ویکی‌پدیا معطوف به ارتباط‌گیری هدفمند، شبکه‌سازی حرفه‌ای یا ایجاد وب‌سایت های سازمانی نیست، در حالی که اینتلیپدیا همه این فعالیت‌ها را مدنظر دارد.
نقش اینتلیپدیا در جامعه اطلاعاتی
اینتلیپدیا به تحلیلگران اطلاعاتی این امکان را می دهد که در جامعه اطلاعاتی که معمولاً جامعه‌ای بسته است، برای خود یک هویت حرفه‌ای تعریف کنند. یکی از راه‌های ایجاد هویت و حضور حرفه‌ای در اینتلیپدیا ایجاد یک صفحه شخصی در این دانشنامه است. در این صفحه، افراد می‌توانند خودشان و صلاحیت‌های تخصصی خود را معرفی کنند. مقاله‌نویسان در عین حال که در دنیای مجازی جامعه اطلاعاتی حضور می‌یابند، از اینتلیپدیا برای گردآوری اطلاعات پیش‌زمینه‌ای درمورد همکاران خود استفاده می‌کنند. مثلاً یکی از راه‌های تشخیص اعتبار یک صفحه اینتلیپدیا کلیک کردن بر روی لینک نویسنده و نگاه کردن به دانش پیش‌زمینه‌ای آنهاست. این امر باعث می‌شود که خواننده مکرراً به وبلاگ مقاله‌نویس سر بزند. زیرا افرادی که در اینتلیپدیا مقاله می‌نویسند، معمولاً صاحب وبلاگ هستند و وبلاگ‌های Interlink خود را به اینتلیپدیا لینک می‌دهند. افراد در این وبلاگ‌ها هویت خود را عرضه می‌کنند. مردم وبلاگ ایشان را چک می‌کنند تا از صلاحیت کاری که انجام می‌دهد، مطمئن شوند. اینتلیپدیا و وبلاگ های وابسته آن می توانند به تحلیلگران کمک کند که میزان صلاحیت همکاران خود را ارزیابی کنند. می توانند از تخصص‌ها و تجارب همکاران خود سر دربیاورند. مثلاً اگر کسی در یکی از صفحات دست به تغییر و ویرایش زده باشد، می توانند بفهمند که آن ویراستار چه کسی است و چه صلاحیت‌هایی دارد و از این طریق می توان فهمید که آیا آن صفحه قابل اعتماد هست یا نیست.
اینتلیپدیا عمدتاً همکاری از نوع به اشتراک‌گذاری اطلاعات را ترویج می‌دهد. مثلاً یک صفحه‌ای با عنوان « جامعه عمل[5]» ایجاد شده است که در آن افراد از چندین آژانس مختلف به صورت مشترک برای اینتلیپدیا تولید محتوا می‌کنند. به زعم آنان، اینتلیپدیا یک فرصت خوبی فراهم می‌کند که در آن سرویس‌های اطلاعاتی می‌توانند تجارب و آموخته‌های خود را به اشتراک بگذارند. لذا مدیران سرویس‌های اطلاعاتی به کارکنان و کارمندان خود توصیه می‌کنند که در محیط اینتلیپدیا اقدام به تولید محتوا کنند.
یکی دیگر از فواید اینتلیپدیا این است که یک شبکه اجتماعی حرفه‌ای است. افراد می توانند در آن به دنبال موضوعات مورد علاقه خود بگردند، ببینند که چه کسی یک صفحه خاص را ایجاد کرده و چه کسی در آن مطلب نوشته و یا آن را ویرایش کرده است. از این طریق می‌توان افراد هم‌فکر و دارای علایق مشترک را شناسایی کرد. مثلاً اگر کسی به سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی علاقمند باشد، می‌تواند از طریق سر زدن به صفحات بحث و گفتگو در مقالات اینتلیپدیا که مربوط به تکنولوژی‌های اطلاعات جغرافیایی هستند، همکاران هم‌فکر خود را پیدا کند.
اینتلیپدیا این قابلیت را دارد که مکاتبات میان تحلیلگران را پشتیبانی کند. مثلاً واحدهای اطلاعاتی یک صفحه اینتلیپدیا باز می‌کنند تا برنامه سفر خود را در آن درج کنند و اطلاعاتی را درباره اهداف سفر و نیازهای اطلاعاتی و فنی خود در اختیار میزبان قرار دهند و بدینسان از ارسال ایمیل‌های متعدد بی‌نیاز می‌شوند.
واحدهای اطلاعاتی همچنین از طریق اینتلیپدیا می‌توانند به شایعات موجود خاتمه بدهند. مثلاً در یک مورد یکی از تحلیلگران اطلاعاتی توانست از طریق اینتلیپدیا به شایعه مربوط به تروریستی بودن یک سانحه هوایی خاتمه دهد. او اطلاعات دقیق و موثق را برروی صفحه اینتلیپدیا بارگذاری کرد و تمام شایعه پراکنان را به آن صفحه هدایت نمود.
از آنجا که نرم‌افزار ویکی هایپرلینک کردن فایل‌ها را آسان می‌کند، پیدا کردن یک موضوع در اینتلیپدیا بسیار سریع و کارآمد است. تمام کاربران اینتلیپدیا اذعان دارند که کلیدی‌ترین ویژگی اینتلیپدیا همان «سرعت» آن است. اگر در موقع خواندن یک مقاله بخواهید به دنبال یک مطلب خاصی بگردید، با یک کلیک روی لینک می توانید آن مطلب مورد نظر را پیدا کنید. یعنی اینتلیپدیا منابع اطلاعاتی را سریع و آسان و متمرکز در اختیار کاربر قرار می دهد و کاربر می تواند مواردی مانند اختصارات، لوگوها و اصطلاحات ناآشنا را رمزگشایی کند.
اینتلیپدیا به رغم داشتن این محاسن، با برخی چالش‌ها نیز مواجه است. یکی از مهم‌ترین چالش‌های اینتلیپدیا این است که بر کنش‌های حرفه‌ای تحلیلگران اطلاعاتی تأثیر می‌گذارد و هنجارهای حاکم بر کنترل جریان اطلاعات بین افراد و نهادهای اطلاعاتی را به چالش می کشد. چالش بعدی اینتلیپدیا این است که اطلاعات طبقه بندی شده ارزش خود را از دست می‌دهند، زیرا در این دانشنامه اطلاعات بیشتری به صورت آشکار در دسترس قرار می گیرد.
شیوه‌های تولید محتوا در اینتلیپدیا
تولید محتوا در اینتلی پدیا به طرق مختلف صورت می‌گیرد. برخی محتواها پس از اتمام یک فعالیت اطلاعاتی تولید و بارگذاری می شود. برخی مقاله‌نویسان مقاله کاملاً جدیدی تولید می‌کنند، در صورتی که برخی دیگر از ویکی‌پدیا وام‌گیری می‌کنند و سپس آن مطلب را در محیط اینتلیپدیا بسط می‌دهند تا مقالاتی متناسب برای تحلیلگران اطلاعاتی تولید کنند. در اینجا می توان از لغت «بریکلاژ[6]» استفاده‌کرد. این لغت که در هنر به کار می رود، به این معناست که هنرمندان گاهی برای تولید یک اثر هنری جدید مجبور می‌شوند آثار هنری موجود را سرهم بندی کنند. تحلیلگران اطلاعاتی نیز با استفاده از اینتلیپدیا کلکسیونی از دانش مربوط به یک موضوع خاص را گردآوری و سرهم‌بندی می‌کنند تا به یک سرنخ جدید برسند.
یکی از تمهیدات اینتلیپدیا برای ترغیب افراد به تولید محتوا در این دانشنامه انتخاب و معرفی برخی مقالات برگزیده به عنوان «مقالات فیچر[7]» است. مقالات فیچر به آن دسته از مقالات منتخب گفته می‌شود که چند مدتی برروی صفحه نخست اینتلیپدیا به نمایش در می‌آید. اگر مقاله کسی به عنوان مقاله فیچر انتخاب شود، نشانگر خبره بودن صاحب مقاله است و مقاله او در معرض تعداد کثیری از مردم قرار می‌گیرد. همین امر باعث ترغیب مقاله‌نویسان به تولید محتوا می شود.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
اینتلیپدیا به عنوان یک شبکه دانش مطرح است و تحلیلگران اطلاعاتی از آن برای هر کاری استفاده می‌کنند: جستجوی علایم اختصاری، ایجاد پرتال برای جامعه عمل، شبکه‌سازی حرفه‌ای با همکاران و غیره. اغلب گفته می‌شود که اعضای جامعه اطلاعاتی یک جامعه‌ای بسته است و اعضای آن تمایلی برای به اشتراک‌گذاری دانش خود ندارند، اما حضور پررنگ تحلیلگران اطلاعاتی در اینتلیپدیا خلاف این ادعا را ثابت می‌کند و نشان می‌دهد که اگر یک فضای قابل دسترس برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات در اختیار تحلیلگران اطلاعاتی قرار گیرد، آنها با اشتیاق این کار را انجام می دهند. براین اساس، می توان استدلال کرد که اینتلیپدیا به عنوان یک تکنولوژی جدید ماهیت تبادل اطلاعات در میان جامعه اطلاعاتی را تغییر می‌دهد و بنابراین، هنجارهای سنتی حاکم بر محیط کاری اعضای جامعه اطلاعاتی از قبیل اهمیت کنترل جریان اطلاعات بین افراد و سازمان‌ها را به چالش می‌کشد.
پانوشت‌ها
- Intellipedia
- Calvin Adrus
- The Wiki and the Blog: Toward a Complex Adaptive Intelligence Community
- self-organizing
- Community of practice
- Bricolage
- Featured articles
منابع و ارجاعات
Andrus, D. C. (2005). The wiki and the blog: Toward a complex adaptive intelligence community. Studies in Intelligence, 49 (3).
Ben Eli, A., & Hutchins, J. (2010). Intelligence after Intellipedia: improving the push pull balance with a social networking utility. PRATT INST NEW YORK NY SCHOOL OF INFORMATION AND LIBRARY SCIENCE.
Dixon, N. M., & McNamara, L. A. (2008). Our experience with Intellipedia: An ethnographic study at the Defense Intelligence Agency. Retrieved August, 30, 2011.
نحوۀ ارجاع به این مقاله
کریم‌زاده، عبداله. (1395، 30 شهریور). دانشنامه اینتلیپدیا: گامی به سوی تغییر ماهیت حرفه‌ای جامعه اطلاعاتی. مجله دیجیتالی سایبرپژوهی، 1، (7-1).
استفاده از مطالب این مقاله فقط با ذکر منبع بلامانع است.
