آقای محسن سالک، مدیر ارشد ویکی پدیای فارسی از جمله کسانی هستند که برای بهبود وضعیت و توسعه ویکی پدیای فارسی خدمات شایانی انجام داده اند. بنابراین، مجله «سایبر پژوهی» ایشان را برای اولین مصاحبه خود انتخاب کرده است. در این مصاحبه که در تاریخ 11 آذر 1395 در فرودگاه مهرآباد تهران صورت گرفته است، آقای سالک به سؤالات دکتر عبدالله کریم‌زاده پیرامون ویکی پدیای فارسی پاسخ می دهند.
کریم زاده: جناب آقای سالک، در آغاز گفتگو کمی از زندگی علمی و فرهنگی خودتان بگویید ؟
سالک: بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. من محسن سالک هستم، فارغ‌التحصیل رشتۀ کامپیوتر و همچنین فارغ‌التحصیل رشتۀ زبان انگلیسی از دانشگاه زنجان. بنده سال‌های سال هست که درگیر دانشگاه هستم. هم در زمانی که دانشجو بودم و هم الان. تا حدی که بتوانم با دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی در زمینه گسترش علم و تولید محتوا در محیط وب فارسی همکاری می‌کنم.
کریم زاده: لطفاً بفرمایید که نخستین بار چه طور شد به ویکی‌نویسی روی آوردید؟
سالک: اولین آشنایی من با ویکی‌پدیای فارسی زمانی بود که می خواستم برای یک شهروند فرهیخته زنجانی مقاله‌ای بنویسم، چون من اصالتاً زنجانی هستم. این فرد یک استاد دانشگاه زنجانی بود که متأسفانه در غربت فوت کرده بود و من سعی می‌کردم در ویکی پدیا برای ایشان مقاله‌ای بنویسم. متأسفانه به علت عدم آشنایی من با قوانین ویکی پدیا، مقاله من حذف می‌شد . مدتی طول کشید تا این که از طریق بحث و گفتگو با کاربران ویکی‌پدیا با قوانین مقاله نویسی در ویکی پدیا آشنا شدم و به ویکی نویسی روی آوردم و در عالم ویکی‌پدیا ماندنی شدم. این طوری بود که من خودم شخصاً به ویکی پدیا علاقه مند شدم.
کریم زاده: نخستین تیم ویکی‌پدیای فارسی را چه کسانی تشکیل دادند ؟
سالک: پروژه ویکی‌پدیای فارسی را نخستین بار آقای «روزبه پور نادر» و چند نفر از همکلاسی‌ها و همکاران ایشان در مرکز محاسبات دانشگاه شریف در آذر سال 1382 راه‌اندازی کردند. این افراد نسل اول تیم ویکی‌پدیای فارسی بودند که بعد از مدت یک تا سه سال اکثراً پروژه را ترک کردند و به پروژه‌های دیگر روی آوردند و الان متأسفانه در ایران نیستند و ما از حضورشان بی‌بهره‌ایم. اما خوب این درخت پرباری که این‌ها کاشتند، نسل بعدی کاربرهایی را پرورش داد که هرکدام نقش مهمی در گسترش این دانشنامه ایفا‌کردند.
کریم زاده: جناب آقای سالک، هم اکنون جایگاه ویکی‌پدیای فارسی در کشور ما کجاست؟
سالک: در حال حاضر، ویکی پدیای فارسی در جامعه ایران خوب جاافتاده است. بازدید خیلی زیادی دارد. هر ماه حدود 80 میلیون تا 100 میلیون بازدید کننده دارد. بیش از 500 هزار مقاله دارد که با همین تعداد مقاله بزرگترین دانشنامه در سطح خاورمیانه است. حتی از ویکی پدیای عربی بزرگتر است و تقریباً خیلی از مردم ما برای دریافت اطلاعات خود به ویکی‌پدیا مراجعه می کنند. چهارمین سایت پربینندۀ ایران است.
کریم زاده: جناب آقای سالک به نظر شما ویکی‌پدیای فارسی باتوجه به استانداردهای جهانی چه کم و کاستی‌هایی دارد؟ برای رفع خلأهایی که در راه ارتقای آن وجود دارد، چه برنامه‌ها یا پروژه‌هایی در دست اقدام دارید؟
سالک: به نظر من یکی از بزرگترین مشکلات ویکی‌پدیای فارسی با توجه به استانداردهای جهانی جذب ویراستار است. یعنی تعداد ویراستاران ویکی پدیای فارسی خیلی کم است. در ویکی انگلیسی با توجه به این که یک زبان بین‌المللی است، از همه کشورها ویرایش می‌کنند، حتی ایرانی‌ها، اما در ویکی‌پدیای فارسی هنوز ما نتو انسته‌ایم در جذب ویرایشگر خیلی موفق باشیم. یک مشکل بزرگ دیگر ویکی‌پدیای فارسی به‌خاطر همین کم بودن تعداد ویراستاران، خراب‌کاری‌هایی است که در آن انجام می شود که شاید بعضی از مصادیق آن را شنیده باشید و حالا نمی خواهم مثال بزنم. یک مورد چندوقت پیش بود که خیلی جنجال به‌پا کرد. برای این که جلوی این خراب‌کاری‌ها را بگیریم ، در حال نوشتن ابزارهایی هستیم و ابزارهایی داریم که همین الان خیلی موفق هستند و برای همین حتی در همایش‌ها و کارگاه‌های اخیر ما بحث چالش خراب‌کاری را مطرح کردیم و از کاربران دعوت کردیم که با خراب‌کاری‌کردن در ویکی‌پدیای فارسی تمام تلاش خود را بکنند و ببینند که آیا می توانند خراب‌کاری کنند؟ بعد از این‌که خراب‌کاری کردند، ببینند که چه قدر طول می کشد تا آن خراب‌کاری واگردانی بشود. با این کارشان حتی به ما کمک می‌کنند که ما ابزارهای خود را تست کنیم و بتوانیم ابزارهای بهتری را بنویسیم. در مورد جذب ویراستاران، خوب مسلّماً یکی از اقدامات ما برنامه‌های آموزشی است و همچنین فرهنگ‌سازی. این فرهنگ‌سازی ما بیشتر از طریق رسانه‌هاست. می‌تواند از طریق سایت‌های پربیننده باشد، و یا می تواند از طریق روزنامه‌ها باشد و امیدواریم که مسئولین در زمینه فرهنگ‌سازی حمایت‌های لازم را از ما بکنند تا مردم با آگاهی بیشتری به ویکی‌پدیا نگاه کنند و دیدگاه بعضی از قشرها و مسئولین در این زمینه کمی عوض بشود.
کریم زاده: آیا در زمینه برنامه های آموزشی کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی خاصی برگزار می کنید؟
سالک: برای برنامۀ آموزشی و کارگاه‌ها هم، بله، ما سال‌هاست داریم کارگاه‌هایی را برگزار می‌کنیم. اخیراً خیلی منظم‌تر شده است و طبق یک برنامه آموزشی مدون پیش می رود. اخیراً با چندتا دانشگاه نیز همکاری کرده‌ایم و دوره‌های آن شروع شده است ازجمله دانشگاه شهیدچمران اهواز، دانشگاه زنجان، و دانشگاه شریف. درحال مذاکره با بقیه دانشگاه‌ها هم هستیم که به زودی این برنامه آموزشی را گسترده‌تر کنیم و امید داریم که با این کارگاه‌ها بتوانیم در جذب ویکی‌نویسان و ویراستاران مقالات ویکی‌پدیا موفق‌تر عمل‌کنیم.
کریم زاده: برای ارتقای همکاری بین دانشگاه‌های کشور و ویکی‌پدیای فارسی چه برنامه‌هایی دارید؟
سالک: ما برنامه‌ای داریم تحت عنوان برنامه آموزشی ویکی‌پدیا. این برنامه کارش این است که استادان دانشگاه و دانشجویان را ترغیب می کند پروژه های تحقیقی خود را به جای این که در کلاس برای یک جمع کوچک 30 و یا 40 نفره ارائه بدهند، می توانند این تکالیف را به صورت یک مقاله در محیط ویکی‌پدیا بنویسند یا این‌که مقالات موجود در ویکی پدیا را ویرایش کنند و استاد با توجه به کاری که دانشجو انجام داده است، به این تکالیف نمره می دهد.
کریم زاده: مترجمان و دانشجویان زبان چگونه می توانند به ویکی‌پدیای فارسی کمک کنند؟
سالک: ویکی‌پدیای انگلیسی در حال حاضر حدود 5 میلیون و 300 هزار مدخل دارد. ویکی‌پدیای فارسی 500 هزار مدخل دارد. یعنی تفاوتی که این‌ها باهم دیگر دارند، حول و حوش 4میلیون و 800 هزار مدخل است. پس قاعدتاً منبع کاملی در ویکی‌پدیای انگلیسی و همین طور در زبان‌های دیگر آلمانی، فرانسوی، عربی، و ترکی وجود دارد. یک مثلی هست که می گوید «چرخ را یک‌بار بیشتر اختراع نمی‌کنند». اگر از دانشجویان و مترجمان کسانی بخواهند به ما کمک کنند، به‌جای این که مدخل‌هایی که در زبان‌های دیگر کامل هست و از قبل نوشته‌شده هستند را از نو در ویکی پدیای فارسی ایجاد کنند، می‌توانند خیلی راحت آنها را ترجمه کنند و از این راه به ما کمک کنند. همچنین این بزرگواران می توانند در ترجمه قوانین ویکی‌پدیا و الگوهایی که ما داریم، به ما یاری برسانند.
کریم زاده: آقای سالک، لطفاً بفرمایید مدخل‌های جدیدی را که در ویکی‌پدیا ی فارسی ایجاد می کنید چگونه پیدا می‌کنید؟ آیا از ویکی‌پدیای زبان‌های دیگر ترجمه می‌کنید؟
سالک: مدخل‌های جدید را بیشتر بر اساس علایق خود ایجاد می کنیم. مثلاً من علایقم بیشتر در زمینه فیلم و سریال و تکنولوژی است. بر این اساس، هر وقت یک فیلمی را می‌بینم، در ویکی‌پدیای انگلیسی اسم خارجی آن فیلم را جستجو می‌کنم و بعد از این‌که اطلاعات آن مدخل را می‌خوانم، می‌بینم که صفحۀ فارسی ندارد. اینجاست که می‌آیم و آن مقاله را ایجاد می‌کنم . پس از آن، مدخل بازیگرهای آن فیلم را ایجاد می‌کنم تا یک مقاله کاملی باشد و افرادی مثل من که از طرفداران آن فیلم یا سریال هستند، بتوانند به اطلاعاتی که می‌خواهند دست پیدا کنند.
درمورد این‌که آیا از ویکی‌پدیای زبان‌های دیگر هم ترجمه می‌کنیم، بله، من خودم با این‌که مدیر ویکی‌پدیای فارسی هستم، خیلی در مقاله‌نویسی قوی نیستم و ترجیح می‌دهم مقالاتم را ترجمه کنم. برای همین، همیشه از ویکی‌پدیای انگلیسی ترجمه می کنم. اخیراً هم ابزارهایی برای ترجمه آمده که خیلی کار را ساده کرده است. فقط کافی است که با انگلیسی پایه آشنا باشید و فقط جمله بندی ها را چک کنید که مشکلی از نظر نحوی نداشته باشد.
کریم زاده: آقای سالک پروژه کتابخانۀ ویکی‌پدیای فارسی که در جشن «پانصد هزارمین مقاله ویکی پدیای فارسی» رونمایی شد، اکنون در چه مرحله ای است؟
سالک: کار پروژه کتابخانه ویکی‌پدیای فارسی درواقع فراهم‌کردن منابع پژوهشی برای ویراستاران ویکی‌پدیاست. یک سری پایگاه‌های پژوهشی وجود دارد که نمونه‌های ایرانی آن عبارتند از نورمگز، مگ‌ایران، پایگاه سیویلیکا و سایت‌های مشابه که دسترسی به آنها برای افراد عادی با پرداخت هزینه همراه است. اما در این پروژه، ما با این نهادها صحبت می‌کنیم و آنها را ترغیب می‌کنیم که یک سری حساب کاربری رایگان به ویکی‌پدیا اهدا بکنند و ما آنها را بین ویرایشگرانی که فعال هستند، پخش می‌کنیم تا بتوانند با استفاده از آن منابع به گسترس ویکی‌پدیا کمک کنند. این پروژه فازهای دیگری هم دارد. مثلاً با کتابخانه ملی و کتابخانه‌های عمومی معتبر همکاری می‌کنیم و کاری می‌کنیم که ویرایشگران ویکی‌پدیا علاوه بر این‌که به این کتابخانه‌ها به‌صورت رایگان عضو می شوند، بتوانند به مخزن اصلی هم دسترسی پیدا کنند و با استفاده از آن منابع به ویکی‌پدیا کمک کنند.
کریم زاده: به نظر شما ، ویکی‌پدیا چه نقشی می تواند در ارتقای دانش و فرهنگ معاصر ایران ایفا نماید؟ آیا نهادهای علمی و فرهنگی کشور در این راستا با شما همکاری می‌کنند؟
سالک: به نظرم سئوال بسیار خوبی پرسیده شده است. ویکی‌پدیا یکی از ابزارهای نوین رسانه‌ای شکل‌دهندۀ افکار عمومی در سطح جهان است. خوشبختانه یا متأسفانه نهادهای حکومتی و دولتی ما در این زمینه خیلی کم‌کاری می‌کنند و ما هم متأسفانه همکاری خوبی با این‌ها نداشته‌ایم. گرچه با آمدن دولت جدید یک سری همکاری‌های جدیدی شروع شده است. برای مثال، نهادهایی مثل کتابخانه ملی حمایت‌هایی را از ما کرده اند، ولی هنوز با آن سطح مطلوبی که باید باشد و مدنظر ما هست، فاصلۀ خیلی زیادی دارد. بالاخره، ویکی‌پدیا یکی از مهم‌ترین وب‌سایت‌های روز جهان است و بسیاری از افراد در سرتاسر جهان برای کسب اطلاعات راجع به موضوعات مختلف به آن مراجعه می‌کنند و سعی می‌کنند که از طریق آن اطلاعات عمومی خود را کسب کنند. بنابراین ، هرچقدر این دانشنامه پربارتر، کامل‌تر و دقیق‌تر باشد، اطلاعاتی که در دسترس مخاطبین ما قرار می گیرد، بهتر، کامل‌تر و بهینه‌تر می شود.
کریم زاده: به عنوان سئوال آخر، نظرتان راجع به «مجله دیجیتالی سایبرپژوهی» چیست و چه توصیه‌هایی برای غنی‌تر شدن آن دارید؟
سالک: حقیقتاً متأسفانه قبل از این برنامه‌های ویکی‌پدیا و جشن پانصدهزارمین مقاله که من با وب‌سایت شما آشنا شدم، با آن آشنایی کافی نداشتم و به نظر من علی‌رغم کار خوبی که شما انجام می‌دهید و در زمینه بسیار مهمی فعال هستید، در زمینه تبلیغات و معرفی آن به جامعه کاربرهای وب فارسی متأسفانه خیلی مثل خود وب‌سایت خوب عمل نکرده اید. من خیلی امیدوار هستم که به امید خدا در آیندۀ نزدیک در زمینه تبلیغاتی هم فعال‌تر عمل بکنید تا کاربرهای وب فارسی از محتویات مفیدی که شما در وب‌سایت خود ایجاد می کنید، بهره‌مند باشند.
کریم زاده: خیلی ممنون از این که وقت ارزشمند خود را در اختیار ما قرار دادید.
مصاحبه مفيد و جالبي بود.خيلي ممنون.
مصاحبه جالبی بود.ممنون